E-books onder het leenrecht

Op 10 november 2016 heeft het Europese Hof van Justitie uitspraak gedaan in de zogenaamde e-lending zaak. De zaak is door de bibliotheken gestart met als inzet het uitlenen van e-books onder het leenrecht te krijgen, net zoals dat het geval is bij fysieke boeken.

Het leenrecht is gebaseerd op een Europese richtlijn en in Nederland verder uitgewerkt in de Auteurswet. Kort gezegd komt het erop neer dat een openbare bibliotheek ieder boek mag uitlenen aan haar leden, zonder toestemming van rechthebbenden (auteurs en/of uitgevers), mits daar een billijke vergoeding tegenover staat.

Situatie tot nu
Tot deze uitspraak werd door alle betrokkenen partijen aangenomen dat het leenrecht alleen van toepassing is op fysieke boeken. Het uitgangspunt dat e-books niet zonder toestemming van de uitgever kunnen worden uitgeleend, is onlangs nog bevestigd in de nieuwe bibliotheekwet die op 1 januari 2015 van kracht is geworden. De afspraken die uitgevers derhalve maakten (en maken) met de KB over het verhuren van e-books aan leden van bibliotheek.nl vallen dus in dezelfde categorie als de afspraken die bijv. met Blyoo of Elly’s Choice worden gemaakt. Uitgevers onderhandelen over de prijs en over andere voorwaarden.

Uitspraak Europese Hof
In 2013 zijn de bibliotheken een procedure gestart over het e-lending. Het NUV en ook LIRA en Pictoright hebben zich in deze procedure gevoegd.

In een juridisch bijzonder complexe uitspraak heeft het Europese Hof in november bepaald dat e-lending onder bepaalde omstandigheden onder het leenrecht kan vallen. Voorwaarde is dat er sprake is van een ‘one-copy-one-user’ model, dus dat een e-book maar aan één gebruiker tegelijk kan worden uitgeleend. Op dit moment werkt de KB met een ‘one-copy-multi-user’ model.

Het Hof heeft echter ook bepaald dat lidstaten aanvullende voorwaarden mogen stellen aan e-lending. In Nederland geldt voor het leenrecht de extra voorwaarde dat een boek pas onder het leenrecht valt wanneer het “door de rechthebbende of met zijn toestemming in het verkeer is gebracht” (bijvoorbeeld de verkoop van een exemplaar van een boek). De vraag is wat deze voorwaarde betekent. Betekent de voorwaarde dat het leenrecht in Nederland toch niet voor e-books geldt, omdat alleen fysieke boeken “in het verkeer” kunnen worden gebracht? Of mogen uitgevers hun eigen licentievoorwaarden stellen, bijvoorbeeld een zogenaamd ‘window’ na verschijnen waarin een e-book niet door de bibliotheek mag worden uitgeleend of een aangepaste licentie-vergoeding?

Het arrest van het Hof is in ieder geval zo complex en onduidelijk dat er in diverse Europese landen geworsteld wordt met de vraag hoe deze uitspraak te interpreteren.

Vervolgstappen
De GAU/NUV zal in de komende periode met diverse partijen in overleg treden, zowel binnen de Stichting Leenrecht, maar ook met de KB en het ministerie van OCW. Er is op dit moment dankzij afspraken tussen uitgevers en KB een goed functionerend systeem waarin voor leden van de bibliotheek meer dan 12.000 titels als e-book op ieder moment beschikbaar zijn. Van de vergoeding die bibliotheken hiervoor betalen, krijgen de auteurs via de uitgevers hun rechtmatige vergoeding.